Artykuł prezentuje główny nurt refleksji metodologicznej w obszarze historii sztuki, ukształtowany w procesie recepcji filozofii krytycznego racjonalizmu Karla Poppera od lat 40. do lat 80. XX w. Kluczową rolę w tym procesie odegrały różne próby odpowiedzi na dedukcyjno-nomologiczny model wyjaśniania. Nawiązując do idei Poppera, Ernst H. Gombrich rozwinął projekt dedukcyjnej ikonologii, związany z konwencjonalistycznym ujęciem zasad przedstawiania i komunikacji obrazowej. W dialogu z poglądami Gombricha alternatywne i wzajemnie sprzeczne wersje adaptacji modelu DN na potrzeby metodycznego wyjaśniania obrazów przedstawili Oskar Bätschmann i Michael Baxandall, a Michael Fried i Norman Bryson zaproponowali przeciwstawne wersje ujęcia obrazu jako formy odpowiedzi na obiektywne i stałe co do zasady warunki początkowe kontaktu z widzem. Rozbieżność i niewspółmierność metod historii sztuki, wychodzących naprzeciw metodologii Poppera, ujawniła wpisany w nią paradoks pojęcia faktu, z jednej strony traktowanego realistycznie i przeciwstawianego teoriom, z drugiej lokowanego w zależności od perspektywy interpretacyjnej i założeń teoretycznych.