Gdańsk w początkach XVII wieku należał do najwybitniejszych ośrodków sztuki medalierskiej. Pracujący w mieści wybitni artyści, medalierzy znani i cenieni również w zachodniej Europie, tworzyli swe dzieła dla władców polskich i obcych, na zlecenie Rady Miejskiej, a także na prywatne zamówienia. Medale wybijano w mennicy gdańskiej, zazwyczaj w srebrze, miały różną średnice i wagę. Liczną grupę gdańskich medali z XVII i XVII wieku stanowią tak zwane medale ślubne, zwane także talarami weselnymi. Wśród nich wyróżniono trzy zespoły numizmatów: upamiętniające małżeństwa polskich monarchów, powstałe z okazji ślubu wymienianych z nazwiska osób oraz przeznaczone dla anonimowych nabywców. Ta ostatnia grupa medali cieszyła się dużą popularnością wśród zamożnych mieszkańców Gdańska; najczęściej były wręczane jako podarunek w czasie uroczystości weselnych. Medale ślubne popularność swoją zawdzięczały przede wszystkim kunsztowi i dekoracyjności wykonania, ale także ikonografii opartej na powszechnie znanej symbolice – wyrażającej bogaty wachlarz obiegowych pojęć alegorycznych dotyczących małżeństwa i rodziny, zaczerpniętych z literatury religijnej i klasycznej. Z przedstawieniami korespondują napisy zawierające sentencje etyczne, często odwołujące się do tekstów biblijnych. W artykule uwzględniono również medale jubileuszowe upamiętniające okrągłe rocznice zawarcia małżeństwa, które pojawiły się w XVIII wieku.

The cult of the book in Gdansk manifested itself in the numerous substantial private libraries, marked by the features and qualities of bibliophile facilities, as indicated by the artistic bindings, ex-libris and supralibros of their owners. After their owner’s death, many of the book collections of Gdansk bibliophiles were provided to the municipal library, of which the current Gdansk PAN Library is the heir and continuator. The books have historical bindings, represent a variety of styles and epochs, and many different adornment techniques. The majority of Gdansk patrician families and wealthy burghers belonging to the political, cultural, and scientific elite of the city had coats-of-arms granted to them by the Polish, Danish, or Swedish rulers, or Roman-German emperors. From among many volumes kept in the collection of the Gdansk Library and marked with coat-of-arms supralibros, sample prints from the collections of thirteen representatives of Gdansk bibliophiles were selected.

Artykuł stanowi próbę przedstawienia charakterystycznych typów znaków własnościowych z herbem Gdańska, znajdujących się na zabytkowych oprawach książek ze zbiorów Biblioteki Gdańskiej. Ustalony w 1457 roku herb miasta nie uległ zmianie w kolejnych stuleciach, jednakże przekształcenia dotknęły jego formę graficzną. Dość często przeobrażano różne elementy, tworząc szereg następujących po sobie odmian herbowych. Dotyczyło to przede wszystkim kształtu tarczy, jak również przedstawienia krzyży i korony. Zmianom ulegały także wizerunki dwóch lwów podtrzymujących tarczę. Na oryginalnych oprawach historycznie nawarstwiającego się zasobu rękopisów i starych druków udało się wyodrębnić ponad dwadzieścia różnych wyobrażeń herbu Gdańska z XVI–XVIII wieku.

W artykule omówiono poszczególne książkowe znaki własnościowe używane w Bibliotece Gdańskiej od końca XVI do początku XXI wieku. W pierwszych dwóch stuleciach istnienia Biblioteki Rady Miasta Gdańska jako znaku własnościowego używa-no trzech kolejnych miedziorytowych ekslibrisów. Powołana na początku XIX wieku Biblioteka Miejska w Gdańsku oznaczała swoje zbiory odbijanymi w tuszu pieczęciami o ośmiu (sześciu przedwojennych i dwóch powojennych), zmieniających się w czasie wzorach. Konsekwencją utworzenia w połowie XX wieku Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk było stosowanie kolejnych siedmiu różnych pieczęci. Współcześnie w Bibliotece Gdańskiej nie ma zwyczaju używania ekslibrisów do oznaczania zbiorów książnicy. Jednak nadal powstają takie znaki własnościowe, o charakterze okolicznościo-wym; niektóre z nich zostały opisane w artykule.

Gerhard Cimmermann (1541–1602), a Gdańsk councillor, donated 49 books to Bibliotheca Senatus Gedanensis (August 13th, 1598). The abbreviated descriptions of the donatory collection items were included on three pages in Index Librorum, the first catalogue of Bibliotheca Senatus Gedanensis. Fifteen books from the original collection have survived until the present day. The identification was based on the owner’s dedication note and bookplate attached to the books. Apparently, before donating his books, Gerhard Cimmermann ordered a special bookplate to mark his ownership. Cimmermann’s oval-shaped copperplate bookplate with the Polish Korab coat of arms in the centre has two letters, G and C, on both sides and the date: 1597 beneath the heraldic design. The article includes a list of the preserved books.

Artykuł jest próbą przedstawienia funkcjonowania Biblioteki Gdańskiej pod patronatem Polskiej Akademii Nauk. Z dniem 1 stycznia 1955 roku dział naukowy Biblioteki Miejskiej w Gdańsku został przejęty przez Polską Akademię Nauk; powstałej w ten sposób odrębnej instytucji nadano nowy statut regulujący działalność Książnicy i zakres gromadzenia zbiorów. Podstawowym źródłem do opisania historii Biblioteki Gdańskiej PAN do czasu jubileuszu czterechsetlecia gdańskiej Książnicy (powstania Bibliotheca Senatus Gedanensis) były sprawozdania dyrekcji instytucji. Na ich podstawie można prześledzić jak, w trudnych warunkach lokalowych i magazynowych, pracownicy Biblioteki wywiązywali się ze swoich statutowych obowiązków, przy stale narastającym księgozbiorze i wzroście czynności usługowych. Odnotowano też dorobek naukowy pracowników Książnicy oraz działalność wydawniczą instytucji, w tym również prace dokumentujące zbiory Biblioteki. Ważnym sposobem przybliżenia ogółowi społeczeństwa wiedzy o gdańskiej Książnicy i jej zbiorach były wystawy i pokazy organizowane przez pracowników działów informacji i zbiorów specjalnych.

The purpose of the paper is to discuss the Zernecke family’s library curated by PAN Biblioteka Gdańska.
Walter Friedrich Heinrich Zernecke (1862–1925) bequeathed his book-collection (1321 volumes) and his family collection of souvenirs to the library. The author reconstructed the contents of the collection on the basis of marks of ownership that occur in the survived books. The collection consists mainly of books devoted to historical, heraldic and genealogical studies (by Jacob Heinrich, Daniel Andreas, Valentin Heinrich, Wilhelm Ferdinand and Walter Friedrich Heinrich). Zernecke’s manuscript collection contains materials written by prominent members of the Zernecke family (Jacob Heinrich, Heinrich and Daniel Andreas). The most valuable part of the collection is a group of iconographic materials including an oil painting (Heinrich Zernecke’s portait by J. Wessel), engravings and photographic portraits of the family members and their book plates.

Burmistrz Gdańska Gottfried Schwartz (1716–1777) był majętnym wytwórcą srebrnych nici, który interesował się sztuką i nauką. Zgromadził cenne zbiory malarstwa oraz naukowych instrumentów. Kolekcjonował także wyroby z porcelany, kości słoniowej i brązu. Był również właścicielem jednej z najokazalszych kolekcji numizmatów w mieście. Schwartz w testamencie sporządzonym w 1776 roku zapisał gdańskiemu Gimnazjum Akademickiemu i Bibliotece Rady Miasta Gdańska kolekcję numizmatyczną zawierającą około 3000 monet i medali oraz liczący 110 pozycji księgozbiór o tematyce numizmatycznej, W artykule dokonano rekonstrukcji katalogu tego księgozbioru, obecnie znajdującego się w zasobach Biblioteki Gdańskiej. Księgozbiór numizmatyczny Schwartza był tematycznie związany z zawartością kolekcji właściciela, widoczna jest współzależność pozycji książkowych oraz zgromadzonych monet i medali. Na podstawie wiadomości o zawartości zaginionej kolekcji można sądzić, że każdemu rodzajowi numizmatów odpowiadały jakieś opracowania w księgozbiorze.