W niniejszym eseju autor proponuje reteoretyzację głównych idei zawartych w książce „Testy edukacyjne. Studium dynamiki selekcji i socjalizacji” (2017) autorstwa Agnieszki Gromkowskiej-Melosik. Z przykładów szczegółowo opisanych w książce, autor wyodrębnia uniwersalne wzorce zmian społecznych spowodowanych wprowadzeniem testów edukacyjnych, w ramach których podmioty uwikłane na różnych poziomach w testy edukacyjne reorientują swoje zachowania. Wszystkie te zmiany nazywane są testyzacją. Testyzacja składa się z trzech elementów: testokracji (poziom makrospołeczny), testolatrii (poziom przekonań kulturowych) i uczenia pod testy (poziom mikrospołeczny). Testokracja jako „rządy testów” polega na wykorzystaniu systemów abstrakcyjnych jako narzędzia selekcji. Testokracja jako „zarządzanie poprzez testy” polega na porównawczym ocenianiu stanu systemów edukacji na świecie. Testolatria obejmuje zespół przekonań kulturowych odnoszących się do obiektywności i niezależności testów. Przekonania te zapewniają stabilny i społecznie uprawomocniony porządek testowania. Wreszcie, uczenie pod testy modyfikuje techniki przekazywania i przyswajania wiedzy, przypisując wyższe wartości tym, które z większym prawdopodobieństwem poprawiają wyniki testu.

The aim of the paper is to show the scale of preparing habilitation reviews ending with untypical conclusions and the impact of such reviews on the outcome of habilitation proceedings in one discipline – sociology. The general analysis of the outcome of the review comes down to the final conclusion; the detailed analysis proposed by the author also takes into account the degree of strengthening or weakening of this conclusion. In particular, the weakening of a positive conclusion may indicate that the actual evaluation of the work is rather negative and differs from the nominal evaluation. The article begins with a theoretical introduction in which the author analyzes the legal aspects of reviewing the achieve­ments to the habilitation degree, the imperfections of this process indicated in the literature, and briefly refers to American and Polish research in the field of pragmatics of RPT reviews, which provide tools to interpret the mechanism of formulating unobvious conclusions. A study conducted on a sample of 130 habi­litation cases in sociology from 2012–2019 showed that the results of the pro-ceedings were rather consistent with the results of the reviews. Nevertheless, a set of “border proceedings” have been identified that have received reviews with a low degree of certainty (weakened) or some, but divergent, degree of certainty. In their case, the outcome of the proceedings was unpredictable, i.e. proceedings with the same review configuration ended in different ways.

According to a widespread view, reviews in science are an instrument for the selection of ideas and people. The article analyzes the gatekeeping role of habilitation proceedings in Polish sociology, taking into account three main areas: (1) the power held in the field of sociology by individual and institutional selectors, (2) statistics on the results of selection, and (3) the fate of academics rejected in the gatekeeping process. It has been found that (1) in Polish sociology there are leading institutions that play the largest role in awarding habilitation degrees, but unlike in other disciplines, there is no phenomenon of domination in the field of review by specific scholars. (2) In the proceedings from 2013–2019, 12.5% of the proceedings ended with a refusal to grant the degree. In the set, no proceedings with a controversial outcome were found (e.g., conferring a degree with a preponderance of negative reviews or vice versa). In the examination of the review results, no trend of systematic gender discrimination was found. (3) 32% of those who were denied a degree left the scientific community, while 63% are still working at the same university as before the denial.