Modelowanie komputerowe odgrywa istotną rolę we współczesnej nauce. Epistemologiczna rola, jaką odgrywają takie modele oraz prowadzone na ich bazie symulacje skłaniają do postawienia pytań o możliwe użycie podobnych metod w filozofii. Pomysły wykorzystania narzędzi matematycznych do sformułowania koncepcji filozoficznych sięgają czasów Barucha Spinozy i Isaaca Newtona. Newtonowska filozofia przyrody stała się przykładem udanego zastosowania matematycznych rozważań do opisu przyrody na poziomie fundamentalnym. Oczywiście podejście Newtona otworzyło zarówno nowe obszary badań w fizyce, jak i stało się źródłem dla nowych rozważań o rzeczywistości fizycznej. Według Michała Hellera niektóre teorie fizyczne można traktować jako specyficzne formalizacje koncepcji filozoficznych. Modelowanie komputerowe w filozofii może być traktowane jako rozszerzenie tej idei, co będę starał się ukazać w niniejszym artykule. Będę również rozważał rolę modelowania komputerowego jako źródła nowych metafor filozoficznych zgodnie z koncepcją technologii definiującej D. J. Boltera. Rozważania te wiodą do konkluzji mówiącej, że w metodologii filozofii zachodzą istotne zmiany. Nowe podejście nie sugeruje odrzucenia bądź zanegowania dotychczasowych metod, a wskazuje raczej nowe narzędzie analityczne filozofii i źródło inspirujących metafor.

Celem artykułu jest przytoczenie argumentów na rzecz tezy, że o kwestiach moralnych nie sposób decydować bez odwoływania się do rozstrzygnięć natury ontologicznej. Ilustracją głównej linii argumentacyjnej jest wybór Cyphera – jednego z pobocznych bohaterów filmu Matrix. Cypher decyduje się na zdradę walczących o wolność ludzi w zamian za dostanie życie w rzeczywistości wirtualnej. Wybór ten wydaje się przy pierwszej analizie problemu całkowicie naganny, gdyż wiąże się z porzuceniem świata rzeczywistego i prowadzeniem pozornie nieautentycznego życia w symulacji komputerowej. Argumentować można jednak, że dychotomia świata rzeczywistego i wirtualnego jest jedynie pozorna. Wybierając rzeczywistość wirtualną Cypher wybrał funkcjonowanie w świecie, który tak samo jak świat rzeczywisty umożliwia zaistnienie podmiotowości moralnej i autentyczne przeżywanie. To, co różni oba światy, to z pewnością rodzaje determinacji jakim podlega podmiot. Cypher woli żyć w świecie, w którym podlega determinacjom narzucanym przez Matrix, niż w świecie realnym, gdzie jego zachowanie determinowane jest przez geny i imperatywy biologiczne.

Artykuł przedstawia zjawisko coraz powszechniejszego bezpłatnego dzielenia się w Internecie informacjami i współczesnego rozwijania kultury darów (gift economy) w postaci ruchu zwanego najczęściej cyberkomunizmem. W artykule wskazuje się na dwie zasadnicze postawy w traktowaniu informacji. Według pierwszej informacje należy traktować jak towar, któremu można przypisać prawo własności i który podlega grze rynkowej. Wiążą się z tym takie kwestie jak prawa autorskie, opłaty, licencje i inne sposoby ochrony interesów uczestniczących w rynku podmiotów. Druga postawa polega na traktowaniu cennych informacji jako dobra wspólnego, często wraz z moralnym nakazem dzielenia się nimi (w różnym stopniu ruchy Open Source i Open Acces, idea copyleft , DIY, sieć P2P,YouTube, domena The Pirate Bay etc.). Ponieważ każda koncepcja bądź ruch głoszący wspólnotę dóbr nosi nazwę komunizmu (w szerszym znaczeniu tego słowa, w węższym to konkretny system polityczny np. panujący w Związku Radzieckim), w Internecie mamy dziś do czynienia z komunizmem cyfrowym. Jako przykład niektórzy badacze (Sivain Firer-Blaess, Christian Fuchs) wskazują Wikipedię. Internetowa encyklopedia działa w oparciu o zasady, które wykraczają poza kapitalistyczny sposób produkcji i reprezentują informacyjno-komunistyczny sposób produkcji: w wymiarze subiektywnym jest to praca kooperacyjna a wymiarze obiektywnym wspólna własność środków produkcji. W tekście przedstawiony jest także podział etyki na abstrakcyjną i konkretną w zastosowaniu do zachowania użytkowników sieci. Jeśli ktoś w ramach etyki abstrakcyjnej głosi zasadę” Nie będziesz piracił” (kopiował i rozpowszechniał nielegalnie) to odpowiadająca temu zasada etyki konkretnej głosi „Nie będziesz piracił, chyba że zajdą okoliczności O1 lub O2…lub ON.” W praktyce etyka konkretna popycha wielu internautów do traktowania zasobów Internetu jako dobra wspólnego, z którego każdy może czerpać według własnych potrzeb. Komunizm cyfrowy można traktować z jednej strony jako ideę częściowo już realizowaną a z drugiej jako postulat. Od strony aksjologicznej postulat ten wiązałby się z internetową realizacją równości (dostęp do zasobów dla każdego) i wolności (dostęp do wszystkich informacji).

Artykuł koncentruje się na wybranych problemach, jakie pojawiają się obecnie i mieszczą w ramach takich idei jak: „przemysł 4.0” i „społeczeństwo 5.0”, a mianowicie na zagadnieniach antropologicznych. Zmiany w relacjach pomiędzy człowiekiem a techniką oparte na zaufaniu prowadzą jednak do zwiększenia roli czynnika technicznego w tych relacjach. Inne aspekty analizowanych przemian dotyczą nowych wymogów odpowiedzialności i zmian dotyczących podmiotowości człowieka i jego racjonalności. Przyszłość człowieka jawi się jako obszar niepewności związanej między innymi z warunkami funkcjonowania i życia w porządku świata postcyfrowego.

W artykule opisuję fenomen big data i jak ma się on do pracy badawczej realizowanej w ramach nauk eksperymentalnych. Poszukuję odpowiedzi na dwa ważne pytania. Czy metody badawcze zaproponowane w ramach paradygmatu big data mają zastosowanie w naukach eksperymentalnych? Czy zastosowanie metod badawczych z paradygmatu big data w konsekwencji prowadzi do nowego rozumienia tego, czym jest nauka?

W niniejszej pracy pokazujemy, w jaki sposób formalne pojęcia informatyczne – takie, jak kodowanie, algorytm czy obliczalność – mogą być interpretowane filozoficznie, w tym ontologicznie i epistemologicznie. Interpretacje takie prowadzą do pytań i problemów, których robocze rozwiązania składają się na jakąś formę prefilozoficznego światopoglądu. W pracy kładziemy nacisk na pytania inspirowane informatycznym rozróżnieniem cyfrowości i analogowości, które ma swój matematyczny pierwowzór w matematycznym rozróżnieniu dyskretności i ciągłości. Między innymi są to następujące pytania: 1) czy głęboka struktura fizykalnej rzeczywistości ma charakter cyfrowy, czy analogowy, 2) czy ludzki umysł przypomina bardziej informatyczny system cyfrowy czy analogowy, 3) czy odpowiedź na pytanie drugie daje nam owocny poznawczo wgląd w ograniczenia poznawcze umysłu? Za szczególnie istotną podstawę powyższych pytań uznajemy fakt, że moc obliczeniowa (tj. zakres rozwiązywalnych problemów) niektórych typów obliczeń analogowych jest większa od mocy obliczeń cyfrowych.

Niniejsze rozważanie jest pisane przez inżyniera. W pierwszych dwóch punktach artykułu znajdujemy narysowany kilkoma kreskami szkic metodologicznych podstaw sztucznej inteligencji (SI) i czym dziś SI jest. W dalszych punktach zasygnalizujemy kształt najbliższej przyszłości SI, umieścimy SI w kontekście kultury, odnotujemy fenomen tzw. silnej sztucznej inteligencji i zakończymy całość paroma uwagami.

Pod pewnymi względami niezaawansowany stan badań wirtualności w naukach informatycznych wskazuje na konieczność zgłębienia podstawowych kwestii jej dotyczących, tj. kwestii ontologicznych. Dopiero ich rozstrzygnięcie pozwoli rozwiązać zagadkę tworzenia i istnienia obiektów wirtualnych. Rozpatrzenie tych kwestii utrudnia fakt usuwania z dziedziny zainteresowań współczesnej filozofii metafizyki, a wraz z nią ontologii. Dlatego z powodów merytorycznej trafności odwołuję się do koncepcji ontologicznych oraz epistemologicznych, które mogą być wykorzystane do konstrukcji ontologicznych, wypracowanych dawniej w filozofii, które przez analogie lub inspiracje – jak wykazuję – są obiecującymi kandydatami do zgłębienia zagadnień powstawania i istnienia obiektów wirtualnych. W artykule przedstawiam w skrótowej ekspozycji alternatywne rozstrzygnięcia tych dwóch problemów oraz status istnienia obiektów wirtualnych. Ujęcia te są inspirowane głównie przez relewantne poglądy Platona, Arystotelesa, Franza Brentano i Karla Poppera oraz zbiór koncepcji reprezentacji.

Celem tego studium jest odpowiedź na pytanie, czy informatyka stanowi dziedzinę czy tylko dyscyplinę wiedzy. Przeprowadzono analizę problemów informatycznych, z której wynika, że informatykę w Polsce należy traktować jako dziedzinę. Podkreślono, że angielski termin computer science stanowi tylko jedną ze specjalizacji informatyki, słowo „informatyka” zaś powinno być kojarzone znacznie szerzej niż nawet information technology (IT w USA i ICT w Europie prócz Francji, gdzie stosuje się termin l’informatique). Jak pokazano, wąskie traktowanie informatyki utrudnia pełny jej rozwój. W praktyce oznacza to ograniczenie w podejmowaniu ambitnych zadań oraz większe koszty jej rozwoju. Społeczne implikacje potwierdzają, że mimo wielu zdolnych informatyków Polska nie doczekała się (poza grami komputerowymi) własnych trwałych innowacyjnych rozwiązań informatycznych. Stąd wynika więc potrzeba opracowania krajowej strategii informatyzacji, gdyż sama strategia cyfryzacji nie wystarcza do zapewnienia sukcesów.

Sztuczna inteligencja, nadzieja na wielki postęp a zarazem obawa przed nieznanym i niewyobrażalnym, ma początki w ludzkich marzeniach, których urzeczywistnianie dokonuje się przez racjonalny wysiłek intelektualny. Zarodka intelektualnej idei sztucznej inteligencji dopatrujemy się w pomysłach Lullusa. Rozwój sztuki lullusowej, ars combinatoria, był udziałem wielu. Szczególną postacią w tym łańcuchu entuzjastów i badaczy był Athanasius Kircher. Okres kształtowania się idei sztucznej inteligencji kończy Gottfried Leibniz, a zarazem od niego zaczyna się historia sztucznej inteligencji jako nauki we współczesnym rozumieniu.

Science means here mathematics and those empirical disciplines which avail themselves of mathematical models. The pragmatic approach is conceived in Karl R. Popper’s The Logic of Scientific Discovery (p. 276) sense: a logical appraisal of the success of a theory amounts to the appraisal of its corroboration. This kind of appraisal is exemplified in section 6 by a case study—on how Isaac Newton justified his theory of gravitation. The computational approach in problem-solving processes consists in considering them in terms of computability: either as being performed according to a model of computation in a narrower sense, e.g., the Turing machine, or in a wider perspective—of machines associated with a non-mechanical device called “oracle” by Alan Turing (1939). Oracle can be interpreted as computer theoretic representation of intuition or invention. Computational approach in another sense means considering problem-solving processes in terms of logical gates, supposed to be a physical basis for solving problems with a reasoning.

Pragmatic rationalism about science, seen at the background of classical rationalism (Descartes, Gottfried Leibniz etc.), claims that any scientific idea, either in empirical theories or in mathematics, should be checked through applications to problem-solving processes. Both the versions claim the existence of abstract objects, available to intellectual intuition. The difference concerns the dynamics of science: (i) the classical rationalism regards science as a stationary system that does not need improvements after having reached an optimal state, while (ii) the pragmatical version conceives science as evolving dynamically due to fertile interactions between creative intuitions, or inventions, with mechanical procedures.

The dynamics of science is featured with various models, like Derek J. de Solla Price’s exponential and Thomas Kuhn’s paradigm model (the most familiar instances). This essay suggests considering Turing’s idea of oracle as a complementary model to explain most adequately, in terms of exceptional inventiveness, the dynamics of mathematics and mathematizable empirical sciences.

Prezentowany artykuł stawia sobie za cel odpowiedź na pytanie, czy osiągnięcia średniowiecznej matematycznej teologii i filozofii przyrody przyczyniły się do rozwoju nauki nowożytnej? Artykuł koncentruje się przede wszystkim na osiągnięciach angielskich myślicieli do XIV wieku. Aby odpowiedzieć na główne pytanie, najpierw przedstawiam krótką historię wprowadzania matematyki do filozofii przyrody, następnie opisuję koncepcje poprzedzające teorię Oksfordzkich Kalkulatorów, która była nową, oryginalną interpretacją Arystotelesa. Dzięki temu mogę udzielić odpowiedzi na zasadnicze pytanie artykułu.

W tradycji sceptycznej samoświadomość była przezroczysta i pełniła funkcję bazy do wyrażania wątpliwości i rozwijania argumentów w ramach poszukiwania pewności. Po zwrocie językowym i zwrocie naturalistycznym filozofia współczesna rozwinęła argumenty przeciwko pewności i przeciwko priorytetowi epistemologicznemu danych samoświadomości (zarówno przedrefleksyjnej, jak i refleksyjnej). Refleksja raportuje strumień świadomości ex post, raporty są skromne i zależne od schematu pojęciowego podmiotu, natomiast dane przedrefleksyjne są mgliste. Współcześnie pojawiły się dwie sceptyczne hipotezy: H. Putnama hipoteza eksternalizmu treściowego i S. Kripkego hipoteza kwusa. Na ich tle można postawić pytanie, jakie ja jest odporne na błędną identyfikację. Odporność wydaje się ograniczona do ja beztreściowego jako przedpredykatywnego poczucia własnego istnienia. Nie ma gwarancji, że jakakolwiek treść przypisana własnemu ja jest bezbłędna. Nie mogę zaprzeczyć własnemu istnieniu, tak samo jak nie mogę zaprzeczyć temu, że coś zewnętrznego istnieje, ale każdy opis ich treści jest narażony na błędy. A zatem treści samoświadomości nie są w lepszej sytuacji epistemicznej niż treści percepcji zewnętrznej.

W pierwszej części, „Wizje”, zostaje zarysowany pewien sposób interpretacji myśli filozoficznej Zachodu jako usiłowania poradzenia sobie z problemem katastrofy aksjologicznej. W części drugiej, „Ogromy”, autor stara się ukazać, jak daleko może sięgać ludzkie myślenie spekulatywne (myślenie metafizyczne) niezależnie od tego, czy „ogromy” rodzajów istnienia, do których zmierza ludzka metafizyka, są jakoś lub gdzieś zrealizowane. Część trzecia, „Bóg”, dotyczy relacji pomiędzy pojęciem Boga a pojęciem metafizycznych ogromów. Część czwarta nosi nazwę „Kołyska”, a jej intencją jest pokazanie, że w porównaniu z rzeczywistymi lub tylko możliwymi metafizycznymi ogromami świat, w którym żyjemy, jest swoistego rodzaju początkiem nieskończonego życia, a więc w tym sensie kołyską. W ostatniej części, zatytułowanej „Pełnia”, znajdują się sugestie, jak na tle metafizycznych ogromów może wyglądać wieczne życie takich podmiotów poznających, wartościujących i czujących, jakimi jesteśmy my – ludzie.

Artykuł jest próbą spojrzenia na to, w jaki sposób realizowana jest wolność jednostki w świecie konsumpcji. Wolność konsumenta rozumiana jako relacja społeczna – a nie na przykład jako dar otrzymany przez wszystkich ludzi od Boga w sytuacji gdy mogą oni dokonywać samodzielnych wyborów pomiędzy dobrem a złem zgodnie z wolną wolą – nie jest dana z góry raz na zawsze. W przypadku wolności konsumenta jedni ten rodzaj wolności posiadają, a inni są jej pozbawieni, co niejednokrotnie skutkuje złem moralnym. Wolność w świecie, w którym „jadłospis zastępuje Dekalog”, jest przede wszystkim wolnością do konsumpcji, wolnością tych, którzy dysponują odpowiednimi środkami materialnymi do jej realizacji. Nie jest więc darem danym raz na zawsze, ale wymaga od nas, wolnych konsumentów, nieustającej aktywności w zdobywaniu środków pozwalających zaspokoić potrzeby posiadania, w realizacji której towarzyszy nam, jak się wydaje, wolność wyboru. Wolność w świecie konsumpcji jest realizowana głównie w sferze praktyki życia codziennego i nie stanowi ona realizacji żadnej wzniosłej idei filozoficznej. Jest to forma zubożona bez należytej podbudowy teoretycznej. Problemem jest, czy w świecie konsumpcji rzeczywiście mamy do czynienia z wolnością. Niestety najczęściej jest to jedynie pozór wolności, gdyż wybierając mniej lub bardziej świadomy w nim swój udział, godzimy się na panujące w nim prawa. Jednym z najważniejszych jego praw jest prawo konsumpcji implikujące jednocześnie wolność do konsumpcji, ironicznie mówiąc, wolność wyboru między coca colą a pepsi colą. Nawet w takim wymiarze nie można mówić, że wolność konsumpcyjna prowadzi do realizacji jakiegoś dobra moralnego. Co prawda podejmowane są różnorakie próby kodyfikacji etycznej aktywności konsumentów, handlowców, producentów itp., ale nie chodzi tu o rzeczywisty wymiar moralny działań, ale o wymiar instrumentalny, sprawnościowy, gwarantujący bezrefleksyjny automatyzm wyborów.

Termin „przyczyna” jest wszechobecny w życiu i nauce. Jest rzeczą zaskakującą, jak zazwyczaj nieporadne są istniejące ogólno-słownikowe a nawet «fachowe» definicje „przyczyny” i terminów pochodnych. Istnieje więc pilna potrzeba sformułowania satysfakcjonujących definicji tych terminów. Moja propozycja definicji „przyczyny” brzmi w ogromnym uproszczeniu następująco: oddziaływanie przedmiotu x na przedmiot y jest przyczyną tego, że y zmienia się, gdy zarazem: x oddziałuje na y i y zmienia się, i ilekroć coś typu x-a oddziałuje na coś typu y, tylekroć coś typu y zmienia się. Po szczegółowym rozwinięciu zaproponowanej definicji rozważam m.in.: (a) tradycyjne kontrargumenty wymierzone w istnienie związków przyczynowo-skutkowych, (b) kwestię konieczności jako komponentu pojęcia przyczynowości, (c) pojęcie oddziaływania i okoliczności jego zachodzenia oraz (d) istotę zmiany i (e) zasadę przyczynowości. Ponadto szkicuję relację zrekonstruowanego pojęcia związku przyczynowo-skutkowego do pojęć: motywacji, sprawstwa oraz aktu tworzenia (w sztukach i w katolicyzmie).

Etycy nie poświęcali dotąd wiele uwagi niepewności, koncentrując się często na skrajnie wyidealizowanych hipotetycznych sytuacjach, w których zarówno kwestie empiryczne (np. stan świata, spektrum możliwych decyzji oraz ich konsekwencje, związki przyczynowe między zdarzeniami), jak i normatywne (np. treść norm, skale wartości) były jasno określone i znane podmiotowi. W artykule – który jest rezultatem projektu dotyczącego różnych typów decyzji w sytuacjach niepewności związanej z postępem w naukach i technologiach biomedycznych – przedstawiam analizę sytuacji niepewności normatywnej, czyli takich, w których podmiot musi podjąć decyzję, nie mając pewności co do tego, jaka norma postępowania jest właściwa, np. dlatego, że ma sprzeczne intuicje normatywne na temat dopuszczalności danej decyzji. Stanowisko, które określa się niekiedy mianem komparatywizmu, głosi, że w tego typu sytuacjach należy uwzględniać nie tylko stopnie przekonań podmiotu w kwestii różnych norm, ale także to, na ile możliwe decyzje warte są podjęcia wedle tych norm. Przedstawiam analizę kilku przypadków niepewności normatywnej, a także charakterystyczny argument przeciwko dotychczasowym wersjom komparatywizmu, wskazujący, że nie uwzględniają one różnych nastawień do ryzyka w sytuacjach niepewności norma-tywnej, choć dopuszczają jednocześnie różne nastawienia do ryzyka w sytuacjach niepewności empirycznej. Pokazuję też, że zasada ostrożności dotycząca statusu moralnego w upraszczający sposób przedstawia sytuacje niepewności normatywnej.

Production companies face the challenge of choosing a suitable process optimization method

from a variety of methods, even though their effect on operational processes is uncertain.

This study shows, using a statistical hypothesis test, the impact of the methods Kanban

and Standard Worksheet on an autonomous team in comparison to a team that applies

these methods. For this purpose, 44 companies – of different size and operating in various

industries – across Germany completed a business game and generated data regarding the

KPIs adherence to delivery date, number of reworks and inventory costs. Based on these

data, the team’s performance could be ascertained and compared with each other.