Pojęcie społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw jest dziś w Polsce dużo lepiej znane i znacznie szerzej dyskutowane niż wcześniej. Rok 2018 był bowiem pierwszym rokiem w historii, w którym – w związku z implementacją dyrektywy Unii Europejskiej – duże i średnie przedsiębiorstwa zaczęły oficjalnie raportować wdrażanie strategii z zakresu społecznej odpowiedzialności biznesu, a przedsiębiorstwa nieprowadzące takiej polityki musiały wyjaśniać w swych raportach przyczyny takiego stanu rzeczy. Artykuł, odwołując się do istniejącej literatury na ten temat i toczącej się dyskusji, poszukuje odpowiedzi na pytanie o możliwość takiego zaangażowania kulturotwórczego przedsiębiorstw, które byłoby integralną częścią ich odpowiedzialności społecznej.

Uznając odpowiedzialność za kluczową kategorię antropologiczną, Roman Ingarden podkreśla, że można ją rozpatrywać jedynie w planie podmiotu traktowanego osobowo, a nie w planie „czystego ja”. Z jednej strony odpowiedzialność określa charakter osobowego istnienia, z drugiej – osobowy sposób istnienia stanowi przestrzeń zapytywania o wszelkie sensy pojęcia odpowiedzialności. Jednak problematyczna pozostaje zarysowana przez Ingardena alternatywa, sugerująca, że postrzeganie podmiotu osobowego musi przebiegać w obrębie jednej z dwóch perspektyw. Jedna z nich odwołuje się do substancjalnego modelu podmiotu osobowego, druga – do aktów aktualizacji owego podmiotu, dokonujących się w obrębie strumienia świadomości. Wydaje się, że możliwe jest wyjście poza powyższą kontradykcję i pogodzenie tych dwóch perspektyw – próbę taką podejmuje współczesna myśl dialogiczna. Ingarden zaznacza, że analiza pojęcia odpowiedzialności nie powinna być zawężona do dziedziny moralności. Jednak wszystkie cztery wyróżnione przez filozofa sytuacje, i zarazem pola problemowe, w których rozpatrywane jest owo pojęcie, sugerują, przynajmniej implicite, konieczność uwzględnienia problematyki etycznej. Co więcej, wszystkie cztery obszary problemowe – gdy ktoś: 1) ponosi odpowiedzialność, 2) podejmuje odpowiedzialność, 3) jest pociągany do odpowiedzialności, oraz 4) postępuje odpowiedzialnie – nie powinny być postrzegane jako pozostające w izolacji od siebie. Łącznikiem między nimi jest człowiek, który w pewnych sytuacjach występuje jako osoba, zaś w innych jego osobowy status nie ujawnia się, choć nadal pozostaje trwałym horyzontem rozpatrywanych tu sytuacji i sensów. Ponadto, niezależnie od polaryzacji wyróżnionych przez Ingardena obszarów problemowych, kontekst moralny stanowi trwałą przestrzeń odniesienia dla osoby ludzkiej jako tej, która nie tylko pyta o sens (sensy) odpowiedzialności, ale która także, dzięki tym sensom oraz poprzez nie, określa swoje osobowe istnienie.

Celem artykułu jest opis i analiza wyłączeń odpowiedzialności przewoźnika morskiego, unormowanych w konwencjach międzynarodowych, znanych jako Reguły hasko-visbijskie oraz Reguły hamburskie. Ich konstrukcja pozostaje zdecydowanie odmienna i dowodzi zupełnie innego podejścia twórców obydwu Konwencji w zakresie sposobu uregulowania negatywnego zakresu odpowiedzialności przewoźnika morskiego.

W treści artykułu analizie i porównaniu poddane zostają poszczególne wyłączenia odpowiedzialności na gruncie obydwu Konwencji, ze szczególnym uwzględnieniem realnych różnic co do zakresu odpowiedzialności przewoźnika. Przy analizie poszczególnych ekscepcji odpowiedzialności analizie poddane zostały przykłady spraw rzeczywiście rozstrzyganych co do odpowiedzialności przewoźnika. Podjęta została próba oceny, czy na podstawie każdej z Konwencji rozstrzygnięcie sądu badającego określoną sprawę byłoby analogiczne, czy też nie.

Celem artykułu jest wskazanie zależności tego, co nasze/moje, a Inne/Obce, w myśleniu o konfliktach wokół projektów inwestycyjnych. W przypadku pojawienia się inwestycji związanych z zagospodarowaniem przestrzeni i zasobów Ziemi, zwłaszcza jeśli spowoduje to jakiekolwiek zmiany (realne czy potencjalne), generowane są emocje negatywne, prowadzące do powstania zarzewia konfliktu.

Paradoksalnie udział w konflikcie może nieść ze sobą korzyści dla stron zaangażowanych, choćby takie jak: zaspokojenie potrzeb (uwagi i ważności), realizowanie się w (nowych) rolach społecznych, poznawanie innych punktów widzenia, odnajdywanie się w nowych grupach społecznych czy „zakorzenienie” w lokalności. Żyjąc w „społecznym teatrze życia” każda osoba odgrywa różne role, co może prowadzić do napięcia i poczucia ambiwalencji. W takiej sytuacji jednostka ma poczucie rozproszenia tożsamości mogąc być jednocześnie w kilku opozycyjnych do siebie grupach. Jako przykład posłużyć może tu konflikt wokół projektu górniczego Orzesze. Ten i inne przykłady pokazują, że to, co moje oraz Inne/Obce, przy całej swej odrębności, jest jednak w mniejszy czy większy sposób ze sobą splecione. Fenomen wzajemnych zależności Innego/Obcego i konfliktu może być zatem ciekawym spojrzeniem na problematykę konfliktów w gospodarowaniu przestrzenią i zasobami Ziemi. Konflikty, w tym zwłaszcza okołogórnicze, są niezwykle złożonym zjawiskiem, z wielkim potencjałem – zarówno negatywnym, jak i pozytywnym. Docenienie wymienionych w artykule korzyści, wynikających ze wzajemnych zależności stron zaangażowanych w konflikt, wraz z gotowością wyjścia poza sferę komfortu, dają możliwość zrozumienia i szukania porozumienia prowadzącego do pozytywnej zmiany zgodnej z ideą zrównoważonego rozwoju.

W tej złożonej sytuacji włączenie aspektów nie tylko socjologicznych, ale także psychologicznych staje się ważnym elementem polityki surowcowej państwa i przedsiębiorstw, którego nie można dłużej zaniedbywać.

Karol Marks (a także Fryderyk Engels) był – wbrew temu, co sam na ten temat sądził – twórcą wielu różnych utopii, które odegrały pewną rolę w historii XX wieku. Kwestii, jak duża była to rola (mającej charakter zarazem historiozoficzny i historyczno-empiryczny), autor nie podejmuje. Skupia się natomiast na charakterystyce poszczególnych utopii, a w szczególności – na ich aksjologicznej treści oraz na ich aktualności. Zdaniem autora, utopie marksowskie mogą stanowić dogodny punkt wyjścia dla poszukiwania różnorodnych projektów (politycznych, ekonomicznych, technicznych itd.), niezbędnych, by sprostać licznym wyzwaniom globalnym, wobec których ludzkość dziś stoi. Autor rozważa też racje, które znalazły wyraz w marksowskiej krytyce utopii, oraz wskazuje, które z nich mogą, jego zdaniem, być zaakceptowane, a które powinno się odrzucić.

W tekście O odpowiedzialności i jej podstawach ontycznych Roman Ingarden postawił tezę, że odpowiedzialność za czyn wymaga istnienia określonej struktury rzeczywistości przedmiotowej i podmiotowej: musi istnieć możliwość wolnego wyboru, przeszłość, nierelatywnie rozumiane wartości oraz identyczność osobowa. Propozycja Ingardena, zawierająca m.in. pomysły takie jak istnienie systemów względnie izolowanych czy uzależnienie własności czynu od działania „centrum «ja»”, obejmuje jednak szereg tez, prowadzących do nierozstrzygalnych trudności teoretycznych. Jest tak m.in. dlatego, że struktura wywodu sugeruje namysł nad szeroko rozumianą problematyką odpowiedzialności, podczas gdy rzeczywista intencja tekstu jest, jak się wydaje, węższa. Powracającym w Książeczce o człowieku motywem jest kwestia godności wewnętrznej i zbudowania charakteru moralnego przez jednostkę, która w chwili życiowej próby będzie potrafiła dokonać właściwego wyboru. Ontyczne podstawy, których poszukuje Ingarden w swej rozprawce, nie dotyczą bynajmniej ogólnego obszaru ponoszenia odpowiedzialności, lecz mają filozoficznie uzasadnić wiarę w projekt budowania charakteru moralnego.

Niniejszy tekst jest próbą zwięzłego przedstawienia poglądów Petera Strawsona wyrażonych w jego szeroko dyskutowanym artykule Freedom and Resentment. Zaczynamy od uwag dotyczących pozycji tego artykułu wśród prac Strawsona oraz powodów, dla których cieszy się on ogromnym uznaniem wielu współczesnych autorów piszących o odpowiedzialności lub wolnej woli. Następnie przechodzimy do kwestii związanych z tym, jak należy odczytywać zasadniczą myśl Strawsona sformułowaną we Freedom and Resentment. Najpierw przedstawiamy najczęściej sugerowaną wykładnię tego artykułu, która – przynajmniej na pierwszy rzut oka – zdaje się oddawać w sposób dość przekonujący wywody Strawsona. Po tych rozważaniach proponujemy nieco inne spojrzenie na główną linię dociekań Strawsona i na jego naczelne przesłanie. Argumentujemy, że naczelnym tematem tego artykułu jest filozoficzny problem kary. To ten problem – jak sądzimy – jest zasadniczym przedmiotem sporu pomiędzy optymistą/kompatybilistą i pesymistą/libertarianinem.

Napisany przez Petera Fredericka Strawsona esej Wolność a uraza (1962) to jeden z najbardziej wpływowych tekstów w XX-wiecznych badaniach nad problemem wolnej woli. Interesującą krytykę tej pracy zaproponował syn autora, Galen Strawson, który dokonał analizy poglądów swojego ojca – zwanych teorią podejść reaktywnych – a następnie je odrzucił. W swoim artykule rekonstruuję poglądy Petera Strawsona i przedstawiam kontrargumenty wysunięte przez Galena Strawsona. W podsumowaniu sugeruję, idąc za Robertem Kane’em, że wskazana niezgoda może stanowić odbicie pewnych zmian, jakie zaszły w obrębie filozofii analitycznej.

Samoregulacja mediów może mieć istotny wpływ na kształtowanie się kultury dziennikarskiej i poziomu etycznego mediów. Jej skuteczność jest jednak uzależniona od stopnia instytucjonalizacji narzędzi samoregulacyjnych i ich powszechnej akceptacji. Różny jest ten poziom w różnych systemach medialnych, co często warunkowane jest historycznie. Artykuł za cel przyjmuje prezentację historycznego rozwoju samoregulacji trzech systemów medialnych (francuskiego, brytyjskiego i fińskiego) wpisujących się w trzy różne modele systemów medialnych opisane przez Daniela Hallina i Paolo Manciniego i zestawienie ich z rozwojem samoregulacji mediów w Polsce.

Iris Marion Young należała do grona filozofów polityki, którzy w nowatorski sposób odnieśli się do opublikowanej w 1971 roku Teorii sprawiedliwości Johna Rawlsa. Dzieło to, ożywiające w niesłychany sposób filozofię polityczną, skłoniło Young, tak jak i R. Nozicka, M. Sandela, M. Walzera, Ch. Taylora, R. Dworkina, do wnikliwej krytyki. Rozległą dyskusję uruchamiała zwłaszcza normatywna zawartość dwóch zasad sprawiedliwości. Analiza przeprowadzona przez Young nie umniejsza wkładu Rawlsa w historię myśli społeczno‑politycznej, lecz raczej wzmacnia idee, które sformułował; nie przedstawia własnej alternatywy, ale poszerza pierwotną myśl poprzez dwa elementy: (1) udoskonalenie wymagań proceduralnych, (2) rewizję normatywnej treści, tak aby uwzględniała kontekst historyczny i sytuacyjny oraz dopełniała „sytuację początkową” Rawlsa przez kontekst „polityki różnicy”, uwzględniający rzeczywistość niesprawiedliwych różnic w pozycjach, jakie różnorodne jednostki i grupy zajmują w społeczeństwie.

W początkach rozwoju pandemii uwagę opinii publicznej na całym świecie przyciągnęły tragiczne wydarzenia na pokładach statków wycieczkowych, gdzie dochodziło do licznych zakażeń wirusem COVID-19. Przypadki rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych na statkach pasażerskich występowały jednak już wcześniej. Poniższy artykuł ma na celu zapoznanie czytelnika z orzecznictwem sądów brytyjskich w sprawie odpowiedzialności przewoźnika morskiego za szkody pasażerskie spowodowane zakażeniem norowirusem na pokładzie statków wycieczkowych. Czytelnik zapoznany zostanie także z sytuacją prawną poszkodowanych pasażerów na gruncie prawa amerykańskiego.

Artykuł koncentruje się na realizacji dwóch celów badawczych. Pierwszym jest rekonstrukcja i krytyka wyłaniającej się z tekstu Petera Strawsona pt. Freedom and Resentment próby sprowadzenia stanowiska antykompatybilistycznego do absurdu. Wątpliwości wokół tej próby odwołują się m.in. do eksperymentu myślowego nawiązującego do fikcyjnej techniki Ludovycka z Mechanicznej pomarańczy Anthony’ego Burgessa. Drugim celem badawczym tekstu jest zarysowanie pewnej wersji kompatybilizmu – wersji zarówno unikającej zarzutów Strawsona wobec tradycyjnych teorii tego typu, jak i umożliwiającej głębszą analizę różnych możliwych interpretacji sporu kompatybilistów z ich przeciwnikami. Proponowane stanowisko obejmuje hipotezę dotyczącą funkcji postawy uczestniczącej oraz ekspresywistyczne analizy pojęć kluczowych dla praktyki przypisywania odpowiedzialności moralnej. Zasadniczym elementem tych analiz jest centralna rola przypadająca stanom umysłu polegającym na akceptacji planów dla moralnych uczuć reaktywnych.

Celem artykułu jest zbadanie specyfiki działań językowych w zakresie ich oceny moralnej. Podjęte rozważania służą odpowiedzi na pytanie, czy odpowiedzialności za słowa przysługuje taki sam sens jak odpowiedzialności za działanie fizyczne. W trakcie prowadzonych analiz autorka zastanawia się, czy w obu przypadkach obowiązują te same zasady i kryteria. Nawiązując do klasycznej teorii aktów mowy J.L. Austina, który wprowadza zasadniczy podział na wypowiedzi konstatujące i performatywne, a następnie odróżnia skutki illokucyjne od perlokucyjnych następstw aktów mowy, autorka bada, w jakim wymiarze podmiot odpowiada za wypowiadane przez siebie słowa.

Moim zamiarem jest próba zmierzenia się ze standardową koncepcją roli prawnika, która rozstrzyga kwestię potencjalnego konfliktu między tym, co intersubiektywne (moralność instytucjonalna), a jednostkowe (moralność indywidualna), poprzez kształtowanie tożsamości prawnika w oparciu o całkowitą separację życia zawodowego od życia społecznego. Realizując ten cel badawczy, za kluczowe uznałem przedstawienie standardowej koncepcji roli zawodowej prawnika jako dominującej w amerykańskim systemie prawnym, opartym na kontradyktoryjnym modelu procesu karnego.

W artykule autorzy podejmują namysł nad fazami ewolucji poglądów Dietricha Bonhoeffera na temat Kościoła i jego roli w życiu pojedynczych jego członków oraz w kontekście etycznego dziedzictwa reformacji. W Bonhoefferowskiej eklezjologii można wyróżnić trzy etapy, pogłębiające jego wizję Kościoła. W pierwszym z nich Kościół definiowany jest jako duchowa wspólnota wiernych, poza którą niemożliwe jest zbawienie. W fazie drugiej teolog kładzie nacisk na grzeszność człowieka, jako członka Kościoła. Uznanie jej stanowi podstawę dla przemiany, jaka może dokonać się w jednostce za sprawą przyjęcia w siebie Chrystusa. Trzeci etap to wkroczenie w świat spraw przedostatecznych w pełnej odpowiedzialności za dokonywane wybory poszczególnych członków wspólnoty eklezjalnej. Kościół, jakim widział go Bonhoeffer, miał wspierać się na mocnych filarach: na wolności, osobistej odpowiedzialności, naśladowaniu Chrystusa, miłości bliźniego, na sakramentach i Ewangelii. W tym aspekcie Bonhoeffer był wiernym kontynuatorem programu Reformacji.

Jak to możliwe, że Bóg pozwolił na istnienie i działanie Auschwitz-Birkenau i Kołymy? Jak może ze spokojem patrzeć na Morze Śródziemne, które staje się grobem dla tysięcy Jego dzieci? Skąd pochodzi zło i czy Bóg jest na nie obojętny?

Sztuczna inteligencja (artificial intelligence – AI) wpływa na zmiany w arbitrażu przez poprawę jego efektywności, w tym również w zakresie procesu decyzyjnego. Jednym z najbardziej istotnych zastosowań sztucznej inteligencji w arbitrażu morskim jest wykorzystanie algorytmów uczenia maszynowego do przewidywania wyników spraw (predykcja). Analizując ogromne ilości danych historycznych, AI dostarcza przydatnych kompilacji i prognoz, umożliwiając podejmowanie bardziej świadomych decyzji. Systemy sztucznej inteligencji (AI systems) stosowane w sądownictwie arbitrażowym można analizować jako systemy wysokiego ryzyka. Narzędzia do automatyzacji i technologii prawnych cechuje zdolność uczenia się i ewolucji przy każdym wdrożeniu. W przyszłości zaawansowane zastosowanie zautomatyzowanych systemów AI w arbi-trażu mogłoby polegać na korzystaniu z pomocy „instruktora AI”. W niniejszym artykule zostały przedstawione wybrane zagadnienia związane z zastosowaniem AI w arbitrażu, w tym w szczególności arbitrażu morskim, z uwzględnieniem etyki i społecznej odpowiedzialności w kontekście dalszego rozwoju sztucznej inteligencji.

W artykule przedstawiono określone w kodeksie morskim oraz w konwencji o ograniczeniu odpowiedzialności za roszczenia morskie (LLMC 1996) reguły postępowania sądowego w sprawach o ustanowienie i podział funduszu ograniczenia odpowiedzialności za roszczenia morskie. Autorka zaprezentowała podstawowe zasady konwencyjne dotyczące ukonstytuowania funduszu i związanych z tym skutków oraz problematykę ich wykładni i stosowania w prawie krajowym wybranych państw uczestniczących w konwencji. W artykule omówiono uregulowanie zasadniczych etapów przebiegu postępowania funduszowego w polskiej procedurze cywilnej.

Artykuł omawia uwagi Petera Strawsona dotyczące sporu o wolną wolę, które zawarł on w eseju Freedom and Resentment. Strawson stara się nie przesądzać, czy determinizm jest prawdziwy, czy nie, ale pokazuje fundamentalne trudności i daleko idące konsekwencje jego uznania. Po kantowsku uznaje on za nieodzowne powiązanie wolnej woli z odpowiedzialnością i pyta, czy naprawdę rozumiemy, co oznaczałoby uznanie, że inni ludzie nie są odpowiedzialni za swoje czyny. Skupia się na postawach, które nazywa reaktywnymi. To, jak inni ludzie nas traktują, wywołuje w nas emocjonalną reakcję – wdzięczność, szacunek, zaciekawienie, ale też nieufność, oburzenie, poczucie krzywdy, rozczarowanie. Te emocje nie są czymś czysto subiektywnym, ale są podstawami osądów moralnych i złożonej sieci relacji międzyludzkich. Postawy reaktywne przyjmujemy tylko wobec innych ludzi, nie przyjmujemy ich wobec maszyn czy zwierząt, nie przyjmujemy ich w stosunku do bardzo małych dzieci czy osób, które uznajemy za niepoczytalne. Wobec tych ostatnich bierzemy postawy reaktywne w nawias i osądzamy je w sposób obiektywny (np. w naukowych, psychiatrycznych kategoriach). Uznanie tezy determinizmu zdaje się jednak pociągać za sobą, że w sposób obiektywny powinniśmy traktować wszystkich ludzi – jeśli bowiem wolna wola nie istnieje, nikt nie może być odpowiedzialny za swoje czyny. Artykuł, bardziej niż na analizie zalet i słabości kompatybilizmu w wydaniu Strawsona, skupia się na oryginalności jego uwag w dyskusji na temat wolnej woli oraz na jego niezwykle ciekawej i błyskotliwej charakterystyce postaw reaktywnych.

W artykule zestawiam ze sobą i zarazem oceniam dwa zupełnie odmienne sposoby ujmowania rzeczywistości moralnej. Immanuel Kant stworzył nie tylko bardzo wymagającą, ale zarazem zawiłą, sztuczną i nieempiryczną etykę. W dodatku jest ona mocno obciążona metafizycznie, a nawet teologicznie. Natomiast Peter Strawson w artykule z 1962 roku dokonał naturalistycznego i realistycznego opisu rzeczywistości moralnej.

Kwestia osoby ludzkiej jest bardzo ważna dla teologii moralnej ze względu na możliwość odpowiedzialnego ludzkiego działania. Dawny utylitaryzm, który wywodzi się z empirystycznego stanowiska Hume’a, sprowadzał kalkulację kosztów i korzyści do oceny przyjemności/nieprzyjemności odczuwanej przez indywidualny podmiot. Nowy utylitaryzm, czerpiący inspirację od Jeremy Benthama i John Stuart Milla, można podsumować w potrójnym nakazie: maksymalizacji przyjemności, minimalizacji bólu i rozszerzenia sfery wolności osobistej dla jak największej liczby osób. Jednym z popularnych propagatorów utylitaryzmu preferencyjnego w czasach współczesnych jest australijski etyk Peter Singer, którego kontrowersyjne poglądy stały się popularne pod koniec lat 70. ubiegłego wieku, nie tylko w środowisku naukowym. W niniejszym artykule postaramy się przedstawić krytykę tego stanowiska w kilku formach w ramach etyki filozoficznej i teologicznej, a także obronę znaczenia pojęcia osoby ludzkiej i godności ludzkiej dla integralnej ochrony życia ludzkiego od poczęcia do naturalnej śmierci oraz antropocentryzmu jako takiego w kontekście szacunku dla całego stworzenia i całej przyrody.

The paper considers Timothy Snyder’s applied methodology of history. Snyder’s original field of interest as a professional historian was historical biography, but it did not take him long to put transnational history at the centre of his attention. The author posits that Snyder’s practice in this historiographic paradigm has laid the foundation for his greatest academic achievements, leading to him being recognized as one of the best historians working today.