Profesor T. Szafer był wybitnym naukowcem, uczonym, pisarzem, organizatorem licznych konferencji poświęconych polskiej architekturze współczesnej, autorem ok. 300 artykułów naukowych. Profesor Szafer był znakomitym znawcą najnowszej architektury, a jego publikacje na temat polskiej architektury po II wojnie światowej z lat 70. i 80. XX wieku zostały przytoczone na wielu konferencjach naukowych i stanowią podstawową literaturę krytyczną z tego okresu, szczególnie dzisiaj, kiedy istotna stała się kwestia ochrony polskiej architektury wzniesionej w tym okresie.

The plebiscite in Upper Silesia from the year 1921 was one of the most important moments in the history of the region. The establishment of the independent Polish state after 1918 resulted in creating a frontier which divided the region before the plebiscite itself. Therefore, various kinds of travel documents emerged and played an important role. Basing on decision of the Allies, starting from 1st of July 1920, all persons who wanted to enter the plebiscite area were obliged to have a special passport or identity card, issued by the French consulate in Breslau (Wrocław). Also the inhabitants of Upper Silesia, travelling in the area of plebiscite territory, were obliged to possess special travel cards. The author in her article analyses different types of documents as well as mechanisms of dealing with problems of people, who after the final division of Upper Silesia decided to move from one side of the border to the other.

The paper is a part of the war diary of Aurelia Wyleżyńska (1881-1944), in which she described the political and social life in Warsaw (and not only there) from September 1939 until June 1944. Aurelia Wyleżyńska, a scion of Polish gentry, was a writer and journalist, the author of over a dozen of novels and hundreds of articles in Polish and French-language press, concerning mainly literature, feminism, pacifism (and civilizational progress, which she identified with the latter). She investigates the mood of the civilians and the views of Polish soldiers she met. She analyses social conditions, including her Jewish friends. She shows the dreadful German invasion and the accompanying changes to life and death. She also comments on the Soviet invasion. In her diary she shows how quickly the bustling Polish capital turns into a ruined cage for individuals struggling for survival.

This article is an attempt to represent the aspirations of the Polish aristocracy during the First World War by imagining the dreams of Maria Lubomirska – wife of Prince Zdzisław Lubomirski, arguably the most important Polish politician in Warsaw at the time. Lubomirska and her circle attended séances led by a popular medium, and they saw what they wanted to see, just as they perceived the changing political tides in the same way. Though aristocrats were in some sense already anachronistic at this time, they still wished to maintain their superior social and political position into the future. Lubomirska in particular envisioned an independent Poland led by a king. The idea of Poland becoming a monarchy may seem absurd in hindsight, but as the article shows, if we return to this moment in history without teleological presumptions it was a likely outcome until the last days of the war. Text in italics comes directly from Lubomirska’s diary.

The paper presents the comments of English, French, German, and Russian-language press, published in countries ranging from the USA to Soviet Russia, on the events in future Polish Second Republic between November 1918 till February 1919. The press certainly is not the ideal source to reconstruct the origins of reborn Poland. However, the press coverage reveals the stereotypes, misconceptions, impressions, and convictions of the authors, the expression of editors’ political line, sometimes even the governments of relevant countries. Alternatively, the press coverage reveals the lack of knowledge on the part of the above. “Old” Europe was wary of a new country, that was to emerge on the map of the continent. Simultaneously, some were seeing Poland as an important chain in the anti-Bolshevik cordon sanitaire. Most importantly, however, the contemporary press coverage reveals the lack of awareness of the basic political mechanisms and identity problems present in the lands of the emerging Polish Republic.

The paper outlines the methodological issues connected to national statistics, their cartographical representations, and the methods of conducting censuses. During the Paris Peace Conference representatives of new Central- and Eastern European states vehemently criticized the ethnic statistics developed by the empires, mostly Russian and Austro-Hungarian. The censuses, conducted in these new states in early 1920s, were criticized along similar lines by the minorities. Among the most vociferous critics were German geographers. Pointing out to the results of the plebiscites in Silesia, Carinthia and other regions they argued, that national identity did not have to correspond to the mother tongue, and census authorities should have taken it into account. Paradoxically, they considered this point valid only to the Central and Eastern Europe, not Western Europe. In the final part of the paper the position of geographers and statisticians in post-war debates are confronted with information on the behaviour of respondents during the censuses in Poland and Czechoslovakia.

The Ways of the Diaspora in the narrative of Claudio Magris – One of the themes in the works of Claudio Magris is that of the frontiers between nations which have been divided by arbitrary political decisions. This is the case with Central Europe, which forms a sort of transnational melting pot and which has hosted the Hebrew Diaspora. The theme of the Diaspora plays a key role in many of Magris books, in particular Lontano da dove. In his recent novel, Non luogo a procedere, one of the topics is the slave trade, a sort of African Diaspora.

Artykuł prezentuje ostatnią dekadę dorobku publicystycznego Krystyny Cywińskiej, drukowanego na łamach londyńskiego „Nowego Czasu”** w latach 2007–2017. Jest znaną dziennikarką, działającą w Londynie od 1947 r. Doświadczenie zawodowe zdobywała w Radio Wolna Europa, BBC, londyńskim „Dzienniku Polskim i Dzienniku Żołnierza” oraz jego sobotnim wydaniu „Tydzień Polski”. Przez 50 lat uprawiania dziennikarstwa wypracowała swój własny publicystyczny styl komentowania rzeczywistości społeczno-politycznej, najczęściej Polaków żyjących na emigracji.

Ponieważ Krystyna Cywińska po przejściu z londyńskiego „Dziennika Polskiego i Dziennika Żołnierza” w 2007 r. do opiniotwórczego „Nowego Czasu” — tytułu stworzonego przez nową falę emigracji lat 80. XX w. — stała się symbolem łączącym dawną emigrację z młodą, uznano, że należy poszerzyć wiedzę na temat sposobu uprawiania przez nią dziennikarstwa. Analizie jakościowej zostało poddanych 119 felietonów jej autorstwa, które opublikowano w „Nowym Czasie” w latach 2007–2017. Dziennikarka poruszała następujące tematy: wyobcowanie z polskości pokolenia rodaków urodzonych na Wyspach Brytyjskich, kwestie asymilacji w nowym kraju osiedlenia; namawiała Polaków, by czynnie włączyli się w życie polityczne żyjąc na emigracji, apelowała o zachowanie czystości języka polskiego na obczyźnie, o rzetelność dziennikarską, czyniła refleksje na temat świąt obchodzonych przez Polaków. Z troską pochylała się nad patologią społeczną, w tym nad przemocą domową, przestrzegała przed „dziką lustracją” w Polsce, komentowała informacje o współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa znanych postaci życia polskiej diaspory na świecie, nie tylko w Wielkiej Brytanii. Analizowała pojęcie patriotyzmu, zmiany w Polsce po 1989 r. Interesują ją również problemy współczesnego terroryzmu islamskich fundamentalistów, fala emigrantów napływających do Europy Zachodniej, zmiany obyczajowe po napływie emigrantów różnych narodowości do Wielkiej Brytanii, z którymi kraj sobie nie radzi. Nie stroni od uwag na tematy kulturalne. Piętnuje brytyjskie czasopisma, drukujące artykuły szkalujące Polaków. Polemika dla niej jest „duszą publicystyki”.

W niniejszym artykule została podjęta próba zanalizowania komentarzy, jakie w 2005 r. były publikowane w polskiej prasie w kontekście moskiewskich obchodów 60. rocznicy zakończenia II wojny światowej. Wspomniane wydarzenia wzbudziły nad Wisłą dużo kontrowersji, stając się punktem wyjścia do rozważań między innymi na temat perspektyw stosunków polsko-rosyjskich, strategicznych celów polityki rosyjskiej na arenie międzynarodowej, polskiej polityki wschodniej oraz polityki historycznej jako jednego z instrumentów realizacji celów państwa.

Artykuł przedstawia dziennikarkę pokolenia „Solidarności”, która od 1980 r. mieszka i pracuje w Londynie. Magisterium z socjologii uzyskała w 1976 r. na Uniwersytecie Warszawskim. W latach 1976–1980 pracowała w Ośrodku Badania Opinii Publicznej w Warszawie. Od 1983 r. współpracowała z londyńskim „Dziennikiem Polskim i Dziennikiem Żołnierza", a w latach 1991–2002 została jego redaktorem naczelnym. Miała w nim swoją stałą rubrykę Prasowite zdziwienia, gdzie zamieszczała felietony. Po zamknięciu gazety w 2015 r. przeniesiono ją do „Tygodnia Polskiego” — dawnego jej samoistnego dodatku sobotnio-niedzielnego. Pisze w nim o sprawach brytyjskich, najczęściej o polityce. Współpracowała także z wydawanymi w Londynie: „Gazetą Niedzielną”, „Rzeczypospolitą Polską” (miesięcznik rządu RP na uchodźstwie), „Gońcem Polskim”; nowojorskim „Nowym Dziennikiem”, wrocławską „Odrą”. Jej artykuły drukowane były również w paryskiej „Kulturze”, „Tygodniku Solidarność”, „Życiu Warszawy” i „Polityce”. Zredagowała opracowanie pt. Dopóki jest „Dziennik”, jestem... (Londyn: Polska Fundacja Kulturalna, 2000). Jest autorką zbioru felietonów, reportaży, wspomnień i artykułów publicystycznych pt. Mieszkam na Wyspie (Toruń – Londyn: Oficyna Wydawnicza MJK i ZPPnO, 2016). Książka została wyróżniona nagrodą ZPPnO im. Włady Majewskiej w 2017 r. za najlepszą książkę roku 2016 napisaną przez pisarza mieszkającego poza krajem. Jest członkiem zarządu i sekretarzem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. Do redakcji londyńskiego „Pamiętnika Literackiego” weszła w 2009 roku, a sekretarzem redakcji została w 2015 r.

Czasopismo „Wolność i Lud” było organem prasowym Stronnictwa Ludowego „Wolność” (SL „W”) ukazującym się w Londynie w latach 1948–1949 i 1953–1954. W piśmie, które przyjęło periodyzację miesięczną, propagowano najważniejsze idee z programu politycznego SL „W” oraz odnoszono się do aktualnych wydarzeń w życiu polskiej emigracji, jak i na świecie. Szczególną uwagę przykładano do propagowania idei federacji w Europie oraz do zjednoczenia polskiej politycznej emigracji. Regularnie też zamieszczano na łamach pisma informacje o wydarzeniach w Kraju, głównie dotyczące wsi i przemian społecznych oraz informacje ze świata kultury.

The motto of Zofia Nałkowska’s short-story collection Medaliony [Medalions] – “People doomed people to this fate” [Polish, “Ludzie ludziom zgotowali ten los”] – as obvious as it may apparently seem, has aroused various controversies. Henryk Grynberg believed that the only right formula, the one that would do justice to those persecuted, would have been “People doomed Jews to this fate”. Recently, the discussion was resumed in a book on the portrayal of the Holocaust in Medaliony – Zagłada w „Medalionach” Zofii Nałkowskiej, edited by Tomasz Żukowski: one of its essays (by Żukowski and Aránzazu Calderón Puerta) notices that endeavours to universalise the Holocaust is at least premature for the Poles tending to avoid facing the truth about their own contribution to annihilation of the Jews. While the threads addressed in these debates are important, they disregard the beliefs and the system of values Nałkowska adhered to. The Polish novelist adopted the view that man and the pleasure he takes in inflicting pain is the actual cause of evil. This inclination revealed itself not only during the war. This more general observation was rooted in her knowledge of life, relations between people, and daily cruelty. Supported by an ideology and furnished with technical resources, the war added a historical dimension to this bent. Moreover, Nałkowska was definitely not one among those who stayed silent in respect of the Jewish victims. Conversely, a few of the stories in Medaliony speak exactly about this problem, never trying to conceal anti-Semitic attitudes among Poles.