Artykuł przedstawia odpowiedź na pytanie, czy współczesne zróżnicowanie postaw wobec edukacji odzwierciedla podziały zaborowe. Odwołując się do teorii długiego trwania instytucji Douglasa Northa, teorii zmian w systemach edukacyjnych Margaret Archer oraz teorii postaw Alberto Simpsera, przedstawione są argumenty łączące dzisiejsze postawy wobec edukacji ze sposobem wprowadzania instytucji nowoczesnego państwa w XIX wieku. W artykule przeanalizowano obecne postawy wobec edukacji na obszarze dawnej Galicji, porównano je z wynikami z Prus i zaboru rosyjskiego. Na podstawie badań oraz dostępnej literatury można stwierdzić wpływ wzoru wdrażania elementów państwowości na modele mentalne mieszkańców społeczności lokalnej. Przeanalizowano sposób budowania instytucji, oparty na poszanowaniu społeczności lokalnej, angażujący nauczycieli w działalność społeczną, który przekłada się na satysfakcję z działania instytucji, a także katalizuje zaufanie między mieszkańcami danego regionu. Analiza opiera się na badaniach ilościowych i jakościowych przeprowadzonych w trzech miastach znajdujących się na terenach dawnych zaborów oraz na reprezentatywnym badaniu rodziców uczniów.