Jak pogłębić swoją relację z przyrodą podczas następnego spaceru do lasu, a także o tym, czym jest ekohipokryzja, opowiada prof. Dariusz J. Gwiazdowicz.

Przedmiotem analizy w niniejszym artykule jest oryginalna strategia pisarska Elfriede Jelinek w okresie jej zaangażowania politycznego (około roku 2000) jako formy artystycznego protestu oraz zajmowania pozycji w polu literackim. Szczególnie ważne wydaje się pytanie o kryteria estetyczne literatury zaangażowanej czyli o sposób zarządzania kapitałem językowym, którym dysponują pisarze i pisarki posiadający ambicję kreowania artystycznie wartościowych, a jednocześnie ważnych tekstów literackich i dyskursów eseistycznych.

Celem artykułu jest zadanie pytania o znaczenie sztuki w filozofii Emmanuela Levinasa, uwzględniające nie tylko znany tekst Rzeczywistość i jej cień, ale także teksty z późniejszego okresu jego twórczości. Pierwsza część artykułu to interpretacja Rzeczywistości i jej cienia w kontekście współczesnych koncepcji fenomenologicznych. Druga natomiast będzie próbą pokazania zmiany, jaka zaszła w podejściu Levinasa do sztuk wizualnych na podstawie jego wypowiedzi na temat malarstwa Jeana-Michela Atlana i rzeźb Sachy Sosno. Trzecia, podsumowująca część, będzie z kolei próbą opisania dzieł sztuki współczesnej, które wymknęłyby się być może surowej ocenie sztuki dokonanej przez Levinasa, uwypuklając napięcie między wymiarem ontologii a etyką, nie popadając w banalne moralizatorstwo i pozwalając na ujawnienie krzywdy, nieprowadzącej jednak widza do etycznego paraliżu.

Artykuł dotyczy badań estetycznych funkcji zieleni w miejskiej przestrzeni publicznej analizowanych na przykładach miast na Słowacji, koncentrując się na okresach zmian reguł estetycznych. Zieleń, alejki i parki publiczne wkraczają w miejską przestrzeń publiczną w XIX wieku z zastosowaniem ówczesnych zasad estetycznych. W XX wieku w miejsce funkcji estetycznych do centrum zainteresowania przesuwają się bioekologiczne wartości roślinności. Obecnie brak konserwacji i planowania koncepcyjnego często znajduje odzwierciedlenie w złej estetyce zieleni.

Społeczeństwo obywatelskie nie przestaje być przedmiotem uwagi mediów i polityków, dyskutowane pod każdym względem: politycznym, narodowym, społecznym. Można wobec tego zadać również pytanie, jaki ewentualny wpływ na architekturę, a szerzej – estetykę naszego środowiska, może mieć przemiana zwykłego homo sapiens w obywatela? Jeśli w ogóle, to czym będzie się różniła urbanistyka i architektura społeczeństwa obywatelskiego od tego co widzimy obecnie. Czy można opisać estetykę społeczeństwa obywatelskiego? W końcu: jaka jest relacja obywatelskości, architektury, estetyki i krajobrazu?

Stan środowiska zbudowanego skłania do zastanowienia się, w jaki sposób etyka wpływa na projektowaną przestrzeń i jej jakość estetyczną. W konsekwencji powstają pytania dotyczące — z jednej strony — zapisów obowiązującej architektów etyki zawodowej, z drugiej — praktycznych wskazówek mających związek z architektonicznym projektowaniem i planowaniem. W czasie, kiedy zagadnienia odporności ( firmitas) i użyteczności ( utilitas) zostały w dużej mierze opanowane przez inne gałęzie projektowania, nie zapominając o problematyce ekologicznej, uznano piękno (venustas) za najistotniejszy konstytutywny atrybut architektury. Przedstawiono wybrane interpretacje Piękna i jego związków z Dobrem (Witruwiusz, 1954; Tatarkiewicz, 1962, 1982), także w świetle najnowszych ustaleń neurobiologii i neuroestetyki (Zeki, 2011, 2019; Qiuling et al., 2018; Ishizu, Tsukiura, Cabeza, 2011). Przyjęto pojęcie stosowność1 (Krakowski, 1989) — rozumiane jako pojęcie piękna celowego, uwarunkowanego społecznie — za odpowiednie dla opisu standardu estetycznego projektowanego środowiska zbudowanego. Praca jest próbą znalezienia praktycznych sposobów zapewnienia jakości estetycznej (piękna) w nowo projektowanych i przeprojektowywanych sytuacjach przestrzennych. Wskazano — z jednej strony — dziedzinę prawodawstwa zawodowego (kodeksy etyki zawodowej architektów), gdzie zagadnienia estetyczne są zasadniczo pomijane, z drugiej zaś — konieczność nauczania i wdrażania procesu projektowania jako czułego (Tokarczuk, 2019) i uważnego dialogu (Dominiczak, 2016) w specyficznym rozumieniu spotkania z Innym (Drugim), niezależnie czy to będzie architekt, użytkownik, czy też budowla. Zwrócono uwagę na propozycję estetyki kreacyjnej (Sławińska, 1973) jako potencjalnie możliwej integralnej dziedziny twórczości projektanckiej. W odróżnieniu od etyki zawodowej architektów, która dotyczy osób biorących udział w procesie projektowania i odpowiedzialnych pod względem etycznym za swoje postępowanie w ramach zawodu (działalności projektanckiej), etyka architektury odnosi się do relacji estetycznych, jakie powstają w sytuacjach architektonicznych (Dominiczak, 2016). W takim rozumieniu obiekty zbudowane są personifikowane i — jako mające swoją tożsamość byty (o ile projektant zechce) — wchodzą w dialog z Innymi bytami (Levinas, 1998), które zarówno tworzą, jak i stanowią daną przestrzeń.

The article presents an analysis of the concept of the art instinct. This is a notion introduced by Denis Dutton in his concept of the evolution of art. The autor analyses the internal coherency of Dutton’s concept and its implications, with investigations in the context of evolutionary biology and biological anthropogenesis. The article’s conclusions are that: (1) the idea of art instinct is incoherent and difficult to uphold in the light of contemporary knowledge of the mechanisms of evolution and the course of anthropogenesis; (2) it is, however, a notion that is convenient and explanatorily efficient, as long as one accepts—among other things—the reservation about the non-teleological course of evolution; (3) the art instinct and the phenomenon of art cannot be explained without referring to social processes.

W rozprawie Romana Ingardena Utwór muzyczny i sprawa jego tożsamości odnajdujemy filozoficzną teorię budowy dzieła muzycznego. Do podstawowych składników dzieła muzycznego Ingarden zaliczył melodykę, rytmikę i harmonikę, a do wtórnych składników dynamikę, agogikę i kolorystykę (sonorystykę). Wyznaczone przez partyturę składniki są schematycznym przepisem, co należy uczynić, aby powstało to właśnie, a nie inne dzieło. Schemat ten zawiera jednak wiele luk i miejsc niedookreślonych, które usuwa dopiero wykonanie dzieła, czyniąc je przez to zindywidualizowanym concretum. Zastanawiające jest, dlaczego w wykazie składników utworu muzycznego brakuje artykulacji. W niniejszym artykule stawiam tezę, że brak artykulacji w teorii budowy dzieła muzycznego świadczy o jej wszechobecności, a im szerzej rozumiemy pojęcie artykulacji, tym bardziej wtapia się ona we wszystkie pozostałe składniki dzieła, nie zatracając przy tym własnej odrębności.

W tekście wskazuję na etyczny kontekst twórczości Ryszarda Wagnera. W skrócie sygnalizuję kwestię relacji wartości estetycznych i etycznych. Zaznaczam społeczne zaangażowanie pism teoretycznych Wagnera, skupiając się na emancypacyjnym charakterze egalitarnych i rewolucyjnych tez. W kolejnym wątku opisuję wpływ myśli Schopenhauera na autora Sztuki i rewolucji. Szczególnie skupiam się na wątku miłości, wyrzeczenia, poświęcenia i zanegowania woli. W ostatniej części odnoszę się do wagnerowskiego antysemityzmu i tzw. pism regeneracyjnych.

The article is a review of te book by Urszula Topolska. The disseration’s methodological approach comprises an examination of response, based on the aesthetics of response and utilising institutional analysis.

Autor prezentuje osobisty, często krytyczny obraz trzech miast — najlepiej znanych mu, szczególnie ulubionych i bliskich. Pomimo znajomości dziesiątek najbardziej renomowanych miast w świecie, autor wybrał przykłady maksymalnie rodzime, z którymi był i jest personalnie związany. Podlegały one w rodowodzie historycznym — poprzez tok dziejów — dramatycznym wydarzeniom. Pod względem kreacji przestrzennych ulegały — także obecnie — płynnym, hybrydowym, ambiwalentnym, często kontrowersyjnym przemianom. Zostały zarazem potraktowane domyślnie, jako swoiste, subiektywnie ujęte modele miast w ogóle — także ich losu i ewolucji. Autor uznaje miasto jako — być może — najznakomitszy wyraz ludzkiej kultury i cywilizacji.

This article is to attempt to explain the concept of subtlety, recommended by Karol Irzykowski, one of Poland’s great minds of the early 20th century, to his fellow literary critics as a supreme guide in their work, including the sorting out of a work's historical and cultural contexts. Irzykowskis ‘subtlety’ is a highly complex concept as it reaches out to the cognitive mechanisms of the brain to throw light on and account for the dynamic relationship of consciousness and unconsciousness in the creative process. Conse-quently, subtlety in that sense is not just another analytical tool of literary criticism. It is more like a sophisticated sensor tracing the interfaces of psychology and aesthetics (the ‘chiaroscuro of criticism’). In criticism, when used to its fullest capacity, subtlety would not only take into account the recipient but also the impact (creative impulse) of the critical text.

Wiele współczesnych elementów technicznych (jak barierki, włączniki światła, kontakty, kamery wideo itp.) ma zupełnie inną estetykę niż historyczne wnętrza, do których są dodawane. Umieszczanie tego typu komponentów w historycznych budynkach stwarza pytanie o ich widoczność i siłę zaburzania wizualnej jedności pomieszczenia. Metodą logicznej argumentacji, z wykorzystaniem wiedzy z psychologii percepcji, dokonano analizy zjawiska z dyscypliny architektury — zjawiska postrzegania owych elementów. Za pomocą analizy logicznej wykazano, że tego typu dodatki nie zaburzają harmonii wnętrz, więc nie tracą one swojego historycznego charakteru. Pojawia się zatem wniosek, że ich obecność w polu widzenia nie jest radykalną ingerencją w zabytek.

Artykuł dotyczy kategorii jakości postaciowej (Gestalt) w estetyce Romana Ingardena. W części pierwszej zostały przywołane stanowiska filozofów i estetyków wysuwających własne, na ogół fragmentaryczne, interpretacje tego pojęcia. W części drugiej rozpatrzono określony wariant rozumienia jakości postaciowej – literacką jakość postaciową, realizującą nadto podtyp brzmieniowy. Rozważany literacki wariant jakości postaciowej można do pewnego stopnia utożsamić – w wypadku dzieł sztuki najwyższej rangi – z jakością metafizyczną.