Praktyka badawcza w biomedycynie ma fundamentalne znaczenie dla rozwoju bardziej bezpiecznych i skutecznych metod leczniczych. Praktyka ta ma więc ogromną wartość społeczną, jest jednak działalnością moralnie problematyczną, ponieważ jej realizacja wymaga narażania ludzi na ryzyko dla dobra innych – nauki, przyszłych pacjentów i społeczeństwa jako całości. Problem ten jest szczególnie widoczny w przypadku badań niemających potencjału dostarczenia uczestnikom bezpośrednich korzyści zdrowotnych – tzw. badaniach „nieterapeutycznych”. Istnieje międzynarodowy konsensus co do tego, że prowadzenie badań „nieterapeutycznych” na osobach niezdolnych do wyrażenia zgody jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy ryzyko związane z udziałem w takich badaniach nie przekracza pewnego minimalnego progu. Brak jednak zgody co do tego, czy powinien istnieć nieprzekraczalny próg ryzyka badawczego, na jakie mogą narażać się osoby kompetentne za swoją zgodą. Celem pracy jest przedstawienie argumentów etycznych przemawiających za wyznaczeniem maksymalnego dopuszczalnego poziomu ryzyka w badaniach „nieterapeutycznych” z udziałem ochotników. Przeanalizowane zostają także sposoby wyznaczenia takiego maksymalnego progu ryzyka, zawarte w dokumentach regulacyjnych oraz sformułowane w literaturze bioetycznej.

Ćwierć wieku temu John Ziman sformułował tezę, iż nauka akademicka i nauka przemysłowa stapiają się w jeden system nauki postakademickiej i zarazem postprzemysłowej, w którym Mertonowskie normy nauki akademickiej wyrażone akronimem CUDOS ( communism, universalism, disinterestedness, organized scepticism) ustępują miejsca normom nauki przemysłowej wyrażonym akronimem PLACE ( proprietary, local, authoritarian, commissioned, expert). W niniejszym artykule bronię tezy, iż ów system wyewoluował w system akademickiej nauki przemysłowej, której normy można wyrazić akronimem PRICE: patron relevant, innovative, competitive, econometrical. Reformowanie nauki akademickiej okazuje się wobec tego także jej re-normowaniem w zakresie i etyki, i organizacji badań. Źródłem owej transformacji jest utożsamienie wiedzy z towarem. Etyka badań naukowych przekształca się w etykę produkcji wiedzy, a instytucje naukowe to producenci wiedzy, która staje się „towarem epistemicznym”, gdy jest na tenże fragment zapotrzebowanie jako na coś, co zaspokaja potrzeby „konsumentów”. Naukowcy są zaś elementem procesu produkcji wiedzy, a sam ten proces podlega kalkulacjom rynkowym. Nie podważa to epistemicznej wartości danego projektu badawczego i jego wyników, ale prowadzi do kontrowersyjnych konsekwencji, m.in. do fragmentaryzacji i aspektualizacji wiedzy, związania kierunków badawczych z interesami podmiotów władzy i ignorowania krytyki transformatywnej. W rezultacie niekiedy to, co było w nauce Mertonowskiej traktowane jako zagrożenie czy wykroczenie przeciwko etosowi nauki okazuje się racjonalnym zachowaniem przedsiębiorcy funkcjonującego na rynku dóbr i usług epistemicznych. Akademicka nauka przemysłowa nie jest też w stanie pełnić w społeczeństwie ról poza-instrumentalnych (kształtowania światopoglądu, wspierania społecznej racjonalności, dostarczania niezależnych ekspertów), które pełniła nauka akademicka. Próby zapobiegania tym problemom czy zagrożeniom będą zaś z góry skazane na niepowodzenie, ponieważ środki zaradcze są oparte na innym rozumieniu wiedzy.